Qeyri-metallar kimyəvi elementlərin
dövri sistemində əsas etibarilə sağ yuxarı küncdə yerləşən elementlərdir.
Hidrogen və Helium istisna olmaqla qeyri-metallar p-elementlərdir.
Qeyri-metalların əmələ gətirdikləri
bəsit maddələr bərk halda həm molekulyar, həm də qeyri-molekulyar quruluşlu
olurlar.
Molekulyar quruluşlu bəsit maddələrə
biratomlu nəcib qazlar, ikiatomlu halogenlər, oksigen, azot, hidrogen,
çoxatomlu ozon, ağ fosfor, kristal kükürd və s. qeyri-metallar aiddir.
Bərk halda molekulyar quruluşlu
qeyri-metallar molekulyar kristal qəfəsində kristallaşır.
Qeyri-molekulyar quruluşlu qeyri
metallar (C, Si, B) atom kristal qəfəsinə malik olub, nəhəng polimer
molekullar - makromolekullar əmələ gətirir: Cn, Sin, Bn.
Qəfəsin düyünlərində yerləşən atomlar arasında kovalent rabitə olur.
Qeyri-metallar bərk halda bir qayda
olaraq ya dielektrik, ya da elektrik cərəyanını və istiliyi pis keçirən,
plastikliyi və metal parıltısı olmayan kövrək maddələrdir. Kristallik bor və
silisium yarımkeçirici xassəyə malikdir.
Metallarla qarşılıqlı təsirdə
qeyri-metallar həmişə oksidləşdirici olur, yəni özlərinə elektron
birləşdirir. Ən güclü oksidləşdirici flüordur.
Öz aralarında qarşılıqlı təsirdə
olduqda qeyri-metallar həm oksidləşdirici, həm də reduksiyaedici ola bilər.
Flüor digər elementlərlə reaksiyasında
heç vaxt reduksiyaedici olmur. Lakin, çox yüksək elektromənfiliyə malik olan
oksigen, xlor və azot reduksiyaedici ola bilər.
Qeyri-metalların oksidləşdiricilik
xassələri elementlərin elektromənfilikləri azaldıqca zəifləyir.
Tipik qeyri-metallar aktiv metallarla
ion rabitəli birləşmələr əmələ gətirir.
Qeyri-metallar hidrogenlə ümumi formulu
RHn olan uçucu birləşmələr əmələ gətirir. Bu birləşmələr adi
şəraitdə qazlar və ya uçucu mayelər olub, bərk halda molekulyar quruluşa
malik olurlar.
Dövrlərdə soldan sağa getdikcə
qeyri-metalların uçucu hidrogenli birləşmələrinin su məhlulunda turşuluq
xassələri güclənir.
Əsas yarımqruplarda yuxarıdan aşağıya
doğru getdikcə qetri-metalların uçucu hidrogenli birləşmələrinin su
məhlulunda turşuluq xassləri güclənir.
Əsas yarımqruplarda yuxarıdan aşağıya
doğru getdikcə qetri-metalların uçucu hidrogenli birləşmələrinin
reduksiyaedicilik xassələri güclənir. Məsələn, kimyəvi üsulla
hidrogen-flüoridi, yəni F¯ ionunu
oksidləşdirmək mümkün deyil, lakin hidrogen-xlorid və ya hidrogen-yodid
müxtəlif oksidləşdiricilərlə (KMnO4, MnO2) asan
oksidləşir.
Qeyri metallar oksigenlə turşu oksidləri əmələ gətirir.
Elementlərin dövri sistemində qeyri-metalların baş
oksidlərinin xassələrinin dəyişməsi ümumi qaydalara tabe olur: soldan sağa
doğru turşu xassələri artır, yuxarıdan aşağıya doğru zəifləyir.
[Əvvəlki səhifə]