Metallar suya salındıqda onların
kristal qəfəslərinin düyünlərində yerləşmiş müsbət yüklü ionlar məhlula
keçir. Elektrolitik dissosiasiya nəzəriyyəsinə görə bu ionlar suda
hidratlaşmış şəkildə mövcuddur.
N.Beketov 1865-ci ildə metalları
onların aktivliklərinin azalması istiqamətində bir sıraya düzmüş və onu
sıxışdırma sırası adlandrmışdır. Hazırda bu sıraya metalların elektrokimyəvi
gərginlik sırası (daha dəqiq, metalların standart elektrod potensialları
sırası) deyilir. Bu sırada hər bir metalın tutduğu yer onun standart
elektrod potensialının qiymətinə uyğun gəlir.
Elektrokimyəvi gərginlik sırası
metalların suda hidratlaşmış ionlar əmələ gətirməsi qabiliyyətinin azalması
ardıcıllığını əks etdirir.
Li, K, Ca, Na, Mg, Al, Mn, Zn, Cr, Fe,
Pb, H2, Cu, Hg, Ag, Au
Bu sıraya əsasən demək olar ki, suda
litium ən asan, qızıl isə ən çətin hidratlaşmış ion əmələ gətirən metaldır.
Gərginlik sırası metalların kimyəvi
aktivliyini yalnız su mühitində gedən oksidləşmə-reduksiya reaksiyalarında
xarakterizə edir. Odur ki, metalların bu sıradakı kimyəvi aktivliyi, onların
dövri sistemdəki vəziyyəti ilə bəzən uyğun gəlmir. Belə ki, dövri sistemdə
metalların kimyəvi aktivliyi yalnız təcridedilmiş atomların ionlaşma
enerjisinin qiyməti ilə, gərginlik sırasında isə metalın suda hidratlaşmış
iona çevrilməsinə sərf olunan enerjinin qiyməti ilə müəyyən olunur.
Metalların elektrokimyəvi gərginlik
sırasından aşağıdakı nəticələr əldə edilir:
1. Sırada metal nə qədər solda yerləşirsə, o, kimyəvi
cəhətdən daha aktivdir, asanlıqla oksidləşir və qüvvətli reduksiyaedici
xassə göstərir. Onun kationunun oksidləşdiricilik xassəsi isə zəif olur.
2. Metal nə qədər sağda yerləşirsə, o, kimyəvi cəhətdən
daha az aktivdir, çətin oksidləşir. Onun kationu isə daha qüvvətli
oksidləşdirici xassəyə malik olur.
3. Sırada hər bir metal özündən sağda duran metalları
onların duzlarının su məhlullarından və ya ərintilərindən sıxışdırıb çıxarır.
Bu qaydaya su ilə qarşılıqlı təsirdə olan qələvi və qələvi-torpaq metalları,
həmçinin səthində qoruyucu oksid təbəqəsi olan metallar (məsələn, Al) tabe
olmur.
4. Sırada hidrogendən solda yerləşən metallar duru
turşulardan (nitrat turşusundan başqa) hidrogeni sıxışdırıb çıxarır;
hidrogendən sağda yerləşənlər isə onu çıxara bilmir.
5. Gərginlik sırasında hər hansı iki metal arasındakı
potensiallar fərqi nə qədər böyük olsa, onlardan düzəldilmiş qalvanik
elementin e.h.q.-si də böyük olar.
[Əvvəlki səhifə]