Verilmiş müəyyən temperaturda məhlulda
həll olmuş maddənin yeni əlavə edilmiş miqdarı həll olursa, belə məhlul
doymamış məhlul adlanır. Başqa sözlə, doymamış məhlul birfazalı sistemdən
ibarət olur. Əksinə, həll olan maddənin məhlula daxil edilmiş əlavə miqdarı
artıq həll ola bilməyib, ayrıca bir faza əmnələ gətirirsə, belə məhlul
doymuş məhlul adlanır.
Məhlula həll olan maddənin kristalı
daxil edilərkən həll olan maddənin məhluldan kristallaşması baş verirsə,
belə məhlul ifrat doymuş məhlul adlanır. Nəticədəməhluldan həll olan
maddənin artığı kristal şəklində ayrılır və ifrat doymuş məhlul adi doymuş
məhlulla çevrilir.
Məhlulların qatılıqlarını təxmini
xarakterizə etmək üçün duru və qatı məhlul anlayışından istifadə olunur.
Həll olan maddə miqdarı həlledicinin miqdarına yaxın olduqda məhlullar qatı
məhlul, çox az olduqda isə duru məhlul adlanır.
"Doymuş məhlul" və "qatı məhlul"
anlayışlarını bir-birindən fərqləndirmək lazımdır. Yaxşı həll olan
maddələrin doymuş məhlulları qatı məhlul ola bilər. Az həll olan maddələrin
doymuş məhlulları isə duru məhlul ola bilər. Yaxşı həll olan maddələrin
doymamış məhlulları da qatı məhlul ola bilər.
Məhlulun müəyyən kütləsində və ya
həcmində həll olmuş maddənin miqdarına məhlulun qatılığı deyilir.
Məhlulun qatılığının müxtəlif ifadə
üsulları vardır.
1. Faizli məhlul. Məhlulda həll olan maddənin həllediciyə
nisbətən miqdarı faizlə göstərilirsə, belə məhlul faizli məhlul adlanır.
Faizli məhlulun bir neçə xüsusi halı vardır:
a) Çəki faizi. Bu halda qatılıq həll olan maddənin
məhlulun 100 çəki hissəsindəki çəki hissələrinin sayı ilə ifadə edilir. Yəni
həll olmuş maddənin kütləsinin məhlulun ümumi kütləsinə olan nisbəti faizlə
ifadə edilir.
b) Molekulyar faiz.
c) Atom faizi.
2. Molyar məhlul. Bu halda məhlulun qatılığı onda həll
olan maddənin mol sayı ilə ifadə olunur. Molyar məhlulda qatılıq həll olan
maddənin məhlulun 1 litrində olan mol sayı ilə ifadə olunur.
3. Molyal məhlul. Molyal məhlulda qatılıq həll olan
maddənin həlledicinin 1 kq-dakı mol sayı ilə müəyyən edilir.
4. Normal məhlul. Bu halda məhluln qatılığı həll olan
maddənin 1 l məhluldakı qram-ekvivalentlərinin sayı ilə müəyyən edilir.
Müxtəlif maddələrin qram-ekvivalenti
müxtəlif yolla təyin edilir.
Turşuların qram-ekvivalenti onların
molekulyar kütlələrinin əsaslığına olan nisbəti ilə müəyyən edilir.
Əsasların qram-ekvivalenti onların
molekulyar kütlələrinin metalın valentliynə olan nisəti ilə tapılır.
Duzların qram-ekvivalenti onların
molekulyar kütlələrinin metal atomlarının sayı ilə onların valentlikləri
hasilinə nisbəti ilə tapılır.
Oksidləşdirici və reduksiyaedicilərin
qram-ekvivalenti hesablanarkən, onların molekulyar kütlələrinin reaksiya
zamanı bir molekulun qəbul etdiyi və ya verdiyi elektronların sayına nisbəti
tapılır.
[Əvvəlki səhifə]