Kimya dərsliyi

α- zərrəciklərin ayrılması ilə gedən radioaktiv proses α-dağılma adlanır. α- zərrəciklər helium nüvəsindən (₂He⁴) ibarətdir. Buna görə α-dağılma nəticəsində əmələ gələn elementin başlanğıc elementə nisbəti nüvə yükü iki, kütlə ədədi uisə dörd vahid azalır:

₉₂U²³⁴ → ₉₀Th²³⁰ + ₂He⁴

Radioaktiv dağılma nəticəsində elementin dövri sistemdə yerdəyişməsinin xarakteri Soddi tərəfindən müəyən edilmiş və yerdəyişmə qanunu adlandırılmışdır.

α-dağılma ağır elementlər üçün səciyyəvidir.

β-dağılma atom nüvəsindəneytron və protonların qarşılıqlı çevrilməsi ilə əlaqədardır. Təbii radioaktiv izotoplarda yalnız bir növ β-dağılma, yəni elektron (və ya β^-) dağılma baş verir. Bu zaman neytronun protona çevrilməsi nəticəsində nüvədən elektron və həmçinin neytrino ayrılır:

n → p + β^- + ν

β-dağılma nəticəsində nüvənin yükü bir vahid artır, kütlə ədədi isə dəyişmir.

₈₃Bi²¹⁰ → ₈₄Po²¹⁰ + β^- + ν

β-dağılma hər bir elementin ən ağır izotopunda müşahidə edilir.

1938-ci ildə Alvarets β-dağılmanın "K-zəbtetmə" adını almış xüsusi bir halını müşahidə etmişdir ki, bu hadisədə nüvə tərəfindən ona ən yaxın elektron təbəqəsindən elektronun zəbt edilməsi ilə əlaqədardır. Bu vaxt nüvənin bir protonu neytrona çevrilir və eyni zamanda neytrino ayrılır:

p + e^- → n + ν

Radioaktiv dağılmanın pozitron (β⁺ zərrəcik) ayrılması ilə gedən başqa bir nüvü də vardır. 193-cü ildə Jolio və İren kürilər tərəfindən kəşf edilmiş β⁺-dağılma protonun neytrona çevrilməsi

p → n + β⁺ + ν

ilə əlaqədar olduğundan o, nüvələrində neytronlarının sayı nisbətən az olan elementlər üçün səciyyəvidir:

₆C¹¹ → ₅B¹¹ + β⁺ + ν

Kimyəvi elementlərin spontan bölünməsi adlı radioaktiv çevrilmə 1940-cı ildə Petrjak və Flerov tərəfindən kəşf edilmişdir. Ağır elementlər üçün səciyyəvi olan belə çevrilmə nəticəsində, adətən dövri sistemdə orta xanaları tutan iki elementin nüvəsi əmələ gəlir və bir neçə neytron ayrılır. Bu vaxt həmçinin külli miqdarda enerji ayrılır.

Təbii radioaktiv izotoplarda α- və β-zərrəciklərdən başqa, γ-şüaların ayrılması da müşahidə edilir. Lakin γ-şüaların ayrılması kimyəvi elementlərin çevrilməsinə səbəb olmur. O, yalnız α- və β-dağılmanı müşayət etməklə, bu vaxt həyəcanlı halda əmələ gələn nüvənin enerjisini azaldır və və onu normal hala keçirir.

[Əvvəlki səhifə]