Elektronlar atomun xarici sferasında
hərəkət edən mənfi yüklü zərrəciklərdir. Elektronun kütləsi protonun
kütləsindən 1836 dəfə kiçik olub, 9,1*10-31 kq-dır. Atom nüvəsi
ətrafında elektronlar nizamsız "yerləşmirlər". Elektronlar atom nüvəsindən
uzaqlaşdıqca onların energetik vəziyyətləri daha böyük olur. Atomun nüvə
ətrafı fəzasında yaxın energetik vəziyyətdə olan elektronlar energetik
səviyyələri təşkil edirlər. Energetik səviyyələr K, L, M, N, O, P, Q
hərfləri ilə işarə olunurlar. Aydındır ki, bir energetik səviyyədə bir neçə
elektron "yerləşir". Bu elektronlar da öz enerjilərinə görə bir-birlərindən
fərqlənirlər. Lakin bu fərq energetik səviyyələrin elektronları arasındakı
fərqdən azdır. Buna görə də energetik səviyyələr yarımsəviyyələrə bölünürlər.
Bir yarımsəviyyənin elektronları öz enerjilərinə görə eyni olurlar.
Yarımsəviyyələr s, p, d və f hərfləri ilə işarə olunurlar. Bu hərflər
natrium atomunun spektrində spektrial seriyaların ingiliscə adlarının (müvafiq
olaraq sharp, principial, dyffuse, fundamental) ilk hərfləridir.
Atomda elektronların energetik vəziyəti
kvant ədədləri ilə müəyyən olunur.
Hər bir yarımsəviyyənin elektronları
nüvə ətrafında özünəməxsus kvant-mexaniki hərəkət etməklə elektron buludu
əmələ gətirirlər. Bu elektron buluduna orbital da deyilir. Orbital nüvə
ətrafında fəzanın elə sahəsidir ki, burada elektronun olması ehtimalı 90%-dən
az deyil. Bir orbitalda iki elektron hərəkət edə bilər.
Hər bir elektron öz xəyali oxu
ətrafında da fırlanma hərəkətini yerinə yetirirlər. Elektronun öz oxu
ətrafında hərəkətinə spin deyilir.
Hər yarımsəviyyə digər yarımsəviyyədən
öz orbitallarının forması və sayı ilə fərqlənir. Orbitallar müvafiq
yarımsəviyyənin işarə olunduğu hərf və fəza dekart koordinat sistemində
tutduqları vəziyyət ilə ifadə olunurlar. Belə ki, elektronların nüvə
ətrafında hərəkət edərək əmələ gətirdikləri elektron bludları müxtəlif
formaya malikdir. Hər bir energetik səviyyənin ən aşağı energetik
yarımsəviyyəsini (s-yarımsəviyyə) əmələ gətirən elektronlar kürəşəkilli
elektron buludu əmələ gətirirlər. p-yarımsəviyyənin elektronları həcmli
səkkizvari - qantelvarı elektron buludu əmələ gətirirlər. p-yarımsəviyyəsinin
üç orbitalı fəzada vəziyyətlərinə görə px, py, pz
- hərfləri ilə işarə olunurlar.
d-yarımsəviyyənin elektronları dörd
həcmli ləçəkdən ibarət xaçşəkilli elektron buludları əmələ gətirirlər. Bu
energetik səviyyədə beş ədəd elktron orbitalı vardır: dz2,
dx2-y2, dxy, dyz,
dxz.
f-yarımsəviyyəsinin yeddi elektron
buludu çox mürəkkəb quruluşa malik olub, fəzada müvafiq koordinatları
tuturlar.
[Əvvəlki səhifə]