Elementlərin qarşılıqlı kimyəvi təsiri
zamanı əmələ gələn ümumi elektron cütləri molekulun tərkib hissələri
arasında müxtəlif cür fəza vəziyyəti tutur ki, bu da kovalent rabitənin iki
xüsusi halının meydana çıxmasına səbəb olur.
Qarşılıqlı kimyəvi təsirdə eyni bir
elementin iki atomu iştirak etdiyi halda ümumi elektron cütü atomlar
arasında simmetrik, yəni molekulda onların mərkəzində "yerləşərək", hər iki
atoma eyni dərəcədə aid olur. Belə molekullar elektrosimmetrik xarakterli
olurlar. Buna əsasən belə molekullar qeyri-polyar molekul adlanır.
Qeyri-polyar molekulların əmələ gəlməsinə səbəb olan kimyəvi rabitə
qeyri-polyar kimyəvi rabitə adlanır.
Molekul elektromənfiliyi müxtəlif olan
element atomlarından təşkil olunduqda, ümumi elektron cütü hər iki atomun
orta hissəsində deyil, onlardan elektromənfiliyi yüksək olan element atomuna
nisbətən yaxın "yerləşir". Molekulda ümumi elektron cütünün atomlardan
birinə tərəf yönəlmə prosesi polyarlaşma adlanır. Ümumi elektron cütünün
atomlardan birinə nisbətən yaxın olması nəticəsində molekulda müsbət və
mənfi yüklərin ağırlıq mərkəzləri bir-birinin üzərinə düşmür və onların
arasında müəyyən məsafə yaranır.
Bu növ molekullar polyar molekullar,
onların atomları arasında mövcud olan rabitə isə polyar kovalent rabitə
adlanır.
Polyar molekullar təbiətinə görə
bir-birindən fərqlənən element atomlarının qarşılıqlı kimyəvi təsiri zamanı
əmələ gəlir.
Molekulda müsbət və mənfi yüklərin
ağırlıq mərkəzləri arasındakı məsafəyə dipol uzunluğu deyilir. Beləliklə,
molekulu təşkil edən elementlər elektromənfiliyinə görə bir-birindən daha
çox fərqləndikdə, yəni ümumi elektron cütü atomlararası mərkəzi hissədən
daha çox uzaqlaşdıqda, dipol uzunluğu və molekulun polyarlığı da bir o qədər
artır. Molekulun polyarlıq dərəcəsi dipol momenti ilə ifadə edilir. Dipol
momenti (μ) dipolun uzunluğu (l) və elektron
yükünün (ē) hasili ilə səciyyələnir:
μ=l*ē
Dipol
uzunluğu təqribən iki atom nüvələrinin arasındakı məsafəyə (10-10
m), elektronun yükü isə 4,8*10-10 elektrostatik vahidə bərabər
olduğundan, dipol momoentinin təqribi qiyməti aşağıdakı kəmiyyətlə
xarakterizə oluna bilər:
μ=4,8*10-10el.st.v.*10-10 m = 4,8*10-20
el.st.v*m
Bu
kəmiyyət dipol momenti üçün vahid qəbul edilmişdir ki, o da Hollandiya alimi
Debayın şərəfinə "debay" adlanır və "D" hərfi ilə işarə olunur.
