Hissəciklərinin ölçüsü 100 nm-dən (1 nm
=10-9 m) böyük olan dispers sistemlər asılqanlar adlanır. Əgər
dispers mühit maye, dispers faza isə həll olmayan bərk maddə hissəcikləri
olarsa belə sistem suspenziya adlanır.
Suspenziyanın dispers fazası filtrləmə
və ya onun bir yerdə sakit saxlanılması zamanı ayrılır. Suspenziyanın
dispers fazasının belə ayrılmasına sedimentasiya deyilir. Hissəciklər iri
olduqca onların ayrılması da sürətlə gedir.
Suspenziyalar kənd təsərrüfatında
insektisid və fungisid kimi (kükürd, arsen, mis və s. birləşmələrin
suspenziyaları), tikintidə tikinti vasitələri kimi (sement, gil, boyalar),
əczaçılıqda istifdə edilir.
Əgər dispers sistemdə həm dispers faza,
həm də dispers mühiti bir-birində həll olmayan mayelər təşkil edirsə, o
emulsiya adlanır.
Süd emulsiyaya misal ola bilər.
Əczaçılıqda bir çox dərman preparatları emulsiya şəklindədir.
Sentrifuqalama, elektrolit
sahəsinin təsiri, müəyyən elektrolit və qeyri-elektrolitlərin daxil
edilməsi emulsiyanın dağılmasını sürətləndirə bilər.
Ümumiyyətlə, dispers sistemlər öz
davamlılıqları ilə xarakterizə oluna bilirlər. Davamlılıq kinetik və
aqreqativ olmaqla iki növə bölünür. Kinetik davamlılıq dispers sistem
hissəciklərinin məxsusi istilik hərəkəti ilə əlaqədardır. "braun hərəkəti"
adlanan bu nizamsız hərəkətin intensivliyi hissəciklərin ölçüsü kiçik,
mühitin qatılığı (özlülüyü) az, temperaturu yüksək olduqca artır.
Dispers sistemin aqreqativ davamlılığı
dispers faza hissəciklərinin bir-birilə toqquşması zamanı birləşərək
iriləşməsi ilə əlaqədardır. Aqreqativ davamlılıq olmadığı halda dispers faza
hissəcikləri bir-biri ilə birləşərək, daha iri hissəciklərə çevrilir və
sistemdən ayrılır. Buna koaqulyasıya deyilir. Deməli, öz aqreqativ
davamlılığını itirmiş sistem, həmçinin kinetik davamlılığa da malik olmur.
Emulsiya və suspenziyalar həm aqreqativ,
həm də kinetik davamlılığa malik deyillər. Onlar saxlanıldıqda sistemdən
ayrılırlar. Odur ki, onların davamlılığını artırmaq üçün onlara
stabilizatorlar (elektrolitlər və səthi-aktiv maddələr) daxil edilir.
Emulsiyaya daxil edilən, ona hissəciklərin səthində adsorbsiya olunaraq,
aqreqativ davamlılıq verən stabilizatorlara emulqatorlar da deyilir.
[Əvvəlki səhifə]